Okuma Süresi: 7 Dakika

Kimilerine göre bir çeşit söz sanatı, kimilerine göre tanımlanamayan bir kavram ve kimilerine göre de hayatın aynası ya da insan yaşamlarının yansıması olarak adlandırılan edebiyat; henüz kesin bir tanıma kavuşmuş değil. Kişiler ve onların şahsi görüşleri, edebiyatı içinden çıkılası zor bir labirente dönüştürüyor.

Edebiyatı duygu ve düşünceleri ifade edebilmek için dili güzel ve etkili bir şekilde kullanabilme cambazlığı diye değerlendirirsek, edebiyatın kendini tanımlatmadaki değişkenliği ve bu değişkenlikteki başarısı; bu kavramın  asıl cambaz olduğunu ortaya çıkarabilir belki. Çünkü, öyle değişken ki özellikleri, onun hakkında kurulan cümleler bile bir süre sonra karmakarışık bilmecelere benziyor.

"Bir kavramın uygulama şartları değiştirilip düzeltilebilir şartlarsa, o kavram açık dokuludur." 

diyor Berna Moran¹ örneğin ve bu cümleden sonra başka bir yorum daha yapıyor:

"Edebiyatın tanımı yeni durumlara göre değişebilir, yeni özellikler gösteren otellere motel dediğimiz gibi…"

Ama aslında edebiyatın tanımı bu kadar basit bir şekilde değişemiyor ya da kavram tam olarak açıklanamıyor. Anlamını bilmek dahi yetmiyor ki, L. Wittgenstein’ın²

"Bir kavramın anlamını bilmenin; kavramın işaret ettiği bütün şeylerin sahip olduğu ortak özelliği(tanımını) bilmek demek, o sınıfa giren bütün nesnelerin ortak özelliklerini bilmek değildir." 

cümlesi bunu kesinlikle doğruluyor. Emin Özdemir’in³ edebiyattan genel bir tanımlamayla bahsettiği cümlesi ise biraz kafaları karıştırıyor.

"Yaygın ve yerleşik bir tanıma göre edebiyat; duygu ve düşüncelerin, insan ve toplum yaşantısının, etkili, güzel, çarpıcı bir biçimde anlatımını amaçlayan sanat dalıdır." 

Sonrasında ise ekliyor:

"Edebiyat sözcüğü, temelde yazıya dayanan bir anlatım biçimini çağrıştırır. Genel ve geniş kapsamıyla; yazıya dayanan, yazılı söz demektir."

Emin Özdemir edebiyatın çok açık bir tanımını yapabilse de, bu tanım genel olarak bilinen bir açıklamadır ve irdelendiğinde, edebiyatla uğraşan bir çok kuramcı gibi tam bir kesinlik sağlanamayacaktır. Zaten Emir Özdemir³ de bununla ilgili bir görüş sunuyor:

"Edebiyatı kesin bir tanıma yaslandırmak için çaba göstermiş birçok kuramcı bunun böyle olmadığını anlamış, bu kavramın tam ve değişmez bir tanımının yapılamayacağı sonucuna ulaşmışlardır. Çünkü, terimsel bir adlandırmayla açık dokulu bir kavramdır edebiyat…" 

Edebiyatın açıklanamayan bir kavram olması konusunda Recai-zade Mahmut Ekrem⁴ şöyle diyor:

"Edebiyat terimi, özelikle beş on yıldan beri yazarlar arasında en çok kullanılır olmuş terimlerdendir.(…) Bunun yazarlarca kabul edilebilecek kısa veya açık tanımlamasına şimdiye kadar rastlanamamıştır. Bu yüzden, öyle bir tanımlamanın büyücek cesaretlerden sayıldığını bildiğim halde, öğretim görevi ile buna mecbur olmuş ve öğrencilere şöyle anlatmıştım…"

Recai-zade Mahmut Ekrem edebiyatın üstü kapalı ve bilindik bir tanımlamasını yapıyor öğrencilerine sonrasında ama aslında o da herkesçe kabul görmüş bir anlamının olmadığını ve yapılamayacağını düşünüyor. Bu tanımlamanın yapılamayacağı yargısına Terry Eagleton’ın⁵ söyledikleriyle varabilmemiz mümkün gibi görünüyor. Eagleton diyor ki:

"Edebiyatı tanımlamak amacıyla çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. Örneğin; kurmaca anlamındaki 'hayal ürünü' yazı; yani kelimenin düz anlamıyla doğru olmayan yazı olarak tanımlanabilir." 

Bu şekilde, herkesin yaptığı klasik tanımlamalardan birini yapıyor ve bir sonraki sayfada tekrar bu konuya dönüyor;

"Gerçek ile kurmaca arasındaki ayrım bizi pek ileriye götüreceğe benzemiyor. Bunun nedeni de; en başta bu ayrımın kendisi sorgulanabilir bir ayrım olması. Edebiyat, gerçeğe dayanan bir çok yazıyı kapsadığı gibi, bir çok kurmaca yazıyı da dışlar."

O halde edebiyatın her yazıyı kapsadığı söylenemez. Zaten edebiyatı, edebiyat yapan ne yazdığı değildir. Eagleton’un da dediği gibi:

"Edebiyat kurmaca veya hayal ürünü oluşuna göre değil de, dili kendine özgü biçimde kullanmasıyla tanımlanabilir…" 

Eagleton⁵ kitabında Rus eleştirmen Roman Jakobson’un sözleriyle devam ediyor.

"Edebiyat sıradan dili dönüştürür ve yoğunlaştırır. Günlük konuşmadan sistematik olarak sapar. Militan polemikçi bir eleştirmen grubu olan Rus biçimcilerine göre eleştiri, sanatı gizemden ayırmalı ve edebi metinlerin fiilen nasıl işledikleriyle ilgilenmeliydi. Edebiyat sözde-din, psikoloji veya sosyoloji değil; dilin belirli bir düzenleniş biçimiydi. Edebiyatın başka bir şeye indirgenmek yerine, kendi içlerinde işlenmesi gereken kendine özgü yasaları, yapıları ve aygıtları vardı. Edebiyat eseri ne bir fikir iletme vasıtası ve toplumsal gerçekliğin yansıması; ne de aşkın, hakikatın tecellisiydi. İşleyişi bir makineyi incelercesine analiz edebilecek maddi bir olguydu."

Rus biçimcileri edebiyatı; kendi fikirlerine göre, daha doğrusu olmasını istedikleri şekilde tanımlıyorlar ama onlar gibi düşünmeyenler de var.

"Edebiyat da bir iletişim aracı olduğuna göre, onun da kendine özgü bir sistemi, dolayısıyla ögeleri arasındaki bağıntıları düzenleyen bir takım kuralları, yasaları olması gerekir." 

Örneğin Berna Moran’a¹ ait olan bu düşünce, aslında bazı yönlerden Rus biçimcilerinkine benzese de, edebiyatı iletişim vasıtası görüp görmemekle aralarına bir ayrım koyuyor. Biri 'Edebiyat iletişim vasıtasıdır.!' derken, diğerleri bunun tam tersini söylüyor. Aynı şekilde Pospelov⁶ da fikir ayrılığı yaratan tanımlamalar yapıyor edebiyat hakkında:

"Edebiyat, nesneleri dil yoluyla belirtip gösterme sanatı olduğu kadar, dil ediminin kendisini yansıtma sanatı olarak da ortaya çıkıyor." 

dedikten sonra cümlesine daha ayrıntılı açıklamalarla destek vererek Rus biçimcileriyle arasında oluşan tanımlama uçurumunu gitgide açıyor;

"Edebiyat düşünsel yaşamın süreçlerini, insanı çevreleyen gerçeklikle bağlantılı olarak dolaysızca ve doğrudan gösterme olanağına sahiptir. Edebiyat, insanların düşünceleriyle etkileşim içinde bulunan duygularını ve niyetlerini de, yani istemin - ruh bilimcilerin deyişiyle ‘dünya görüşü bağlantılı’ bir karakter taşıyan - çabalarını da özgürce ve cesurca kucaklar. Dolayısıyla, bir sanat dalı olarak edebiyatın evrenselliği vardır. Dil yardımıyla edebiyat, gerçekliğin herhangi bir yanını yansıtabilecek durumdadır. Dile dayalı sanatın önünde bu anlamda gerçekten de hiçbir sınır yoktur. Edebiyat, tümüyle sanatın sanatsal bilgi öğretisi açısından işlevini en üst düzeyde kendinde gerçekleştirir."

Gorki’nin çok kısa bir düşüncesine⁶ de yer veriyor yazdıklarında:

"Gorki," diyor; "… edebiyatı söz yardımıyla yapılan plastik sanat diye niteliyordu."

Pospelov gibi edebiyatın dolaysızlığına dikkat çeken Orhan Okay⁷ kavramı şöyle tanımlıyor:

"Edebiyat; eserini seyircisi ile doğrudan doğruya temas ettirebilen tek sanattır."

Bir de Hegel’e göre edebiyatı öğrenecek olursak, Hegel⁸ edebiyat için:

"Her içeriği… her biçimde yoğurabilen ve dile getirebilen, genel sanat." 

diyor. Çernişevski⁹ ise edebiyatı diğer sanatlarla karşılaştırıyor.

"Tüm öteki sanatlar yaşayan gerçekliğin kendisi gibi, doğrudan duyumun kendisine etki yaparlar. Edebiyat ise fanteziye seslenir. Fantezinin imgeleri, duyumla doğrudan yapılan algılara göre ne denli daha zayıf ve soluk kalıyorsa; edebiyat da öznel etkilenmenin açıklığı ve yeğinliği yönünden öteki sanatlara oranla o denli geride kalır."

"Edebiyat kendi içinde olan bir sanattır." 

diyerek kendi yorumunu yapan Gürsel Aytaç¹⁰ sözünü Alfred Döblin’den yapılan bir atıfla devam ettiriyor;

" 'Edebiyat rüyadan fazla bir şeydir.' Rüya bu gerçeklikle oynar ama, duygumuz açısından gerçeklikle henüz fena halde ve ağır bir şekilde bağıntılıdır. Edebiyatta ise, gerçekliğin hafife alınması ve onunla dalga geçmek tam manasıyla vardır. Bu ise, hayallerin anlatı biçiminin yazara olduğu gibi okura da sağladığı muazzam bir keyiftir."

Kimine göre gerçekliğin birebir yansıması olan edebiyat, kimine göre asla bu tanımlandırmaya uymuyor. Kimine göre ise, Gürsel Aytaç gibi, hayal ve gerçeklikle sarmalanmış, gerçekliğin hafife alındığı ve hayalci anlatımın büyük tatlar verdiği bir sanat şeklinde yorumlanıyor.

En çok ilgimi çeken ve sözün kendisi zaten edebiyat yapmanın iyi bir örneği olan cümle Brenner¹¹ tarafından söylenmiş bulunuyor. Ve deniliyor ki:

"Kalemşörlük değil, bizzat edebiyat varolanı varolansal kılar…"

Burada kastedilen şey; aslında Eagleton’ın⁵ cümlelerinde de var:

"Bazı kurmaca türleri edebiyattır, bazıları ise değildir. Bazı edebiyat kurmacadır, bazısı değildir. Bazı tür edebiyat sözel açıdan kendine dönüktür, öte yandan bazı çok süslü belagatlar edebiyat değildir…"

"Günlük konuşma  alışkanlığında gerçek algılarımız ve ona verdiğimiz tepkiler körleşir, bayatlar veya biçimcilerin deyişiyle 'otomatikleşir'." 

diyor Eagleton.⁵

"Edebiyat ise, bizi dramatik bir dil farkındalığına iterek bu alışkanlık haline gelmiş tepkileri tazeler, nesneleri daha algılanabilir hale getirir. Dil, alışılageldiğinden daha zorlu ve öz bilinçli bir biçimde de alınınca o dilin içerdiği dünya da çok canlı bir şekilde yenilenir."

Edebiyat günlük konuşma dilinden ayrılıyor ve capcanlı, yepyeni bir dünyanın sunduğu söz sanatını kullanıyor Eagleton’a göre. Bu yüzden cümlelerine başka cümleleri de ekliyor;

"Edebiyat, pragmatik olmayan bir söylemdir. Anlatılan şeyin gerçekliği üzerinde değil de; anlatma biçimi üzerinde bu şekilde odaklanmak, bazen edebiyatın kendine gönderme yapan bir tür dil, yani kendinden bahseden bir dil olduğunun işareti olarak kabul edilir. Edebiyatın tanımı, yazılan şeyin doğasına değil, birinin onu nasıl okumaya karar verdiğine bağlı olur."

Edebiyat, gerçekliği yansıtan bir söz sanatı da olabiliyor, içeriği hiç önemli olmayan ama günlük hayattan sıyrılmış biricik dil yöntemiyle okurla diğer sanatlara kıyasla daha yakın bir şekilde temas kurabilen bir vasıta da. Ya da bazen fikir vasıtası olarak görülemeyen maddi bir olgu şeklini de alabiliyor. Hatta belki de sıradan bir yazı, kişinin onu nasıl görmek istediğine göre değişebiliyor ve edebiyatın tanımı bu andan itibaren başlangıcı bilinmeyen ve çıkışı da olmayan bir labirente dönüşüyor…

Eagleton şöyle diyor:

"Edebiyat; ta Beowulf’tan Virginia Woolf’a kadar belli yazı türlerinin sergilediği bünyevi bir nitelik veya nitelikler kümesi olmaktan ziyade, insanların yazıyla ilişki kurma biçimleri olarak düşünülebilir. Edebiyat adı verilegelmiş olan her şeyden bazı değişmez bünyevi özellikler çıkarmak kolay değildir. Edebiyatın hiçbir özü yoktur. Her türlü yazı şiirsel olarak okunabileceği gibi, eğer bir metni edebiyat olarak okumanın anlamı buysa, pragmatik olmayan bir tavırla da okunabilir."

Ardından da hemen bu yeni fikirleri bir örnekle pekiştiriyor:

"Tren tarifesine bir trenin kaçta geleceğini öğrenmek için değil de, modern varoluşun hızı ve karmaşıklığı hakkında genel fikirler geliştirmek için göz atarsam, onu edebiyat olarak okuduğum söylenebilir."

Edebiyatı başka yollarla tanımlayabilmek için farklı bir örnek daha gösteriyor:

"John M. Ellis edebiyat teriminin ‘at’ kelimesi gibi iş gördüğünü iddia etmiştir. Otlar belirli türde bitkiler değil, bir bahçıvanın şu ya da bu nedenle etrafta görmek istemediği bitkilerdir. Ama, belki de edebiyat bunun tam tersi anlamına gelir. Şu ya da bu nedenle birilerinin çok değer verdiği her türlü yazı…"

Gürsel Aytaç’ın¹² da edebiyatla ilgili tanımlamaları var. Mesela onlardan birisi şu:

"Malzemesi dil, kaynağı yaşantılar ve hayal gücü olan bir yaratıcılık, başka deyişle bir sanattır edebiyat."

Başka bir kitabında¹³ Wilhelm Dilthey’in bir deyişini kullanarak açıklamaya çalışıyor edebiyatın mantığını:

"Edebiyat, hayatın temsili ve ifadesidir. Yaşantıyı dile getirir ve hayatın dış gerçekliğini işler. Konusu, fark eden bir kafa için var olan bir gerçeklik değil; benim kendimin ve nesnelerin hayat ilişkilerinde ortaya çıkan özelliğidir."

Bu cümlenin üzerine ekleme yapıyor:

"Yani 'hayat deneyimi', kişisel yaşantı ya da başka insanların anlaması olarak, her türlü edebi yaratıcılığın kaynağıdır…"

Dilthey’e pek de uzak bir görüşte olmayan Fatih Tepebaşılı¹⁴ da şöyle ifade ediyor edebiyatı:

"Edebiyat; hakikatin vakfedilmesidir. Vakfetmek eseri eser kılmakta gerçektir."

Edebiyatın her tanımlanışı, ona yeni ve birbirinden farklı anlamlar yüklerken, Nermi Uygur¹⁵ da bu tanımlamalara yenilikler katanlardan biri oluyor ve diyor ki:

"Çok görünümlü bir yapısı olan edebiyatın ne olduğunu kavramak için başka özellikleri de işe karıştırmak gerekir. Bunların belki de en önemlisi; bir edebiyat yazısının insan açısından yazılmış bir yazı olmasıdır. Köprü kurmak, resim yapmak, arkeoloji kazıları düzenlemek gibi insanın ortaya koyduğu bir üründür edebiyat. Türü, konusu, değeri ne olursa olsun her edebiyat yapıtı insan açısından yazılmıştır. Bu, doğrudan doğruya yazının kendisine sinmiştir."

Edebiyat hayatın bir yansımasıysa, Sokrates’in sözleri bunu en güzel açıklayanlardan biri ve Bilal Elbir¹⁶ kitabında bu sözlere yer vermekle çok anlamlı bir paragraf sahibi olmuş:

"Sokrates, sanatçının yaptığı işi, hayata ayna tutmaya benzetmiştir: İstersen bir ayna al eline, dört bir yana tut. Bir anda yaptın gitti, güneşi, yıldızları, dünyayı, kendini, evin bütün eşyasını, bitkileri, bütün canlı varlıkları… Şeklindeki sözleriyle sanat ve yaratma ilişkisine dair görüşünü açıklamıştır."

"Edebiyat ve sanat hayatın aynasıdır!" 

diyen Plehanov³ ve

"Edebiyat; bireyin ve toplumların değişimlerinin aynasıdır, medeniyet düzeyinin değişimini belgelemektedir. Öte yandan, medeniyet sürecindeki karşılıklı etkileme ilkesi göz önünde tutulduğunda, edebiyat ve edebiyat edinimi medeniyetin öteki yan süreçlerini etkiler. Bu anlamda edebiyatın şu işlevlerinden söz edilebilir. Öğreticilik, insan canlısı ve duygulu hale getirme işlevi, arındırma, dertlerden kurtarma ve deneyim arttırma işlevi…" 

diyen Gürsel Aytaç¹³, edebiyatı hayatın bir yansıması olarak görüyor ve hayatın kendisi başlı başına bir değişim ve gelişim süreci olduğu içindir ki, bireylerin yararlı yönde etkilenmesinde edebiyatın da katkı sağladığını düşünüyorlar.

Edebiyatın, yaşam süreçlerini sergilemeye olan eğilimini, Lessing⁶ insan söyleminin taşıdığı zamansal boyutla açıklıyor Pospelov’un kitabında yer alan cümlelerde.

"… Ama böylece… birbirini art arda izleyen ya da bazı parçalarıyla birbirini izler durumda olan nesneleri dile getirebilirler."

Edebiyatın genel tanımlamalarından biri olan Muhsin Macit’in¹⁷ söyledikleri de, Emin Özdemir gibi tanıdık bir bilgi sunuyor bizlere.

"Edebiyat; malzemesi dil, kaynağı yaşantılar ve hayal gücü olan bir yaratıcılıktır." Birkaç cümle sonra söz dönüp dolaşıp tekrar tanımlamaya geliyor. "Edebiyat; duygu, düşünce ve hayalleri, olayları, eşyaları, soyut ve somut değerleri anlatmak üzere kelimelerle meydana getirilen bir sanat dalıdır."

Bir yazının edebiyat olarak düşünülebilmesi için her daim 'söz sanatı' ya da 'dil yardımıyla yapılan sanat' gibi özelliklerle giydirilmesi gerekiyor ve edebiyatın bu söz sanatı olma özelliği ona çok başka şeyler de katıyor. Örneğin, Orhan Okay⁷şöyle bir söz söylemiş bulunuyor:

"Edebiyat, sözün zenginliğinden faydalanarak diğer bütün güzel sanatları kendi bünyesinde toplama gücüne sahip olur. Bütün güzel sanatların hususiyetlerini, güzellik ölçülerini, ulaşmak istedikleri hedefi kendi nefsinde toplar."

Edebiyat sanatı, birçok kişi tarafından hemen hemen aynı tanımlamalara sahne olsa da, bazen çok farklı ve insanla özdeşleşebilen karşılaştırmalara da sıcak bakılabiliyor.

Gürsel Aytaç kitabında Iser’in¹³ bambaşka benzetmelerine de yer veriyor ve Iser kendine göre edebiyatı alışılmışın dışında yorumluyor:

"Edebiyat; her zaman 'sınırları aşmak' ( an overstepping of limits ) halidir. Çünkü her türlü zorlamadan uzak bir şekilde insanı ve dünyayı işleyebilir, bilim ve deneyin kavrayamadığı şeyleri ortaya koymaya çalışır. Böylece de, insanın bir arzusunu 'to gain access to what we otherwise cannot have' (normalde giremediğimiz bir sahaya girerek) tatmin eder. Edebiyat; sürekli bir sınır aşma halidir."

"Kendini aşma; Iser’e göre insanın belirleyici özelliğidir." 

diye bir açıklama getiriyor Aytaç.

"Sınır aşma, aynı zamanda insanın muazzam esnekliğinin işaretidir ve onun eksantrik pozisyonu, kültürel yapısınının önceden tahmin edilemez yoğunlukta biçimlerini çoğaltmaya götürür. Iser’in edebi antropolojisinin temelinde, iki tarih dışı varsayım yatar:
1- İnsan eksantrik bir konumdadır.
2- Edebiyat; mevcut kültürel bağlamların bir sınır aşımıdır.

Bu ikinci varsayımı, Iser’i edebi antropolojisinin özgül olmayan bir edebiyat tanımına götürür: Edebiyatın ayrıcalığı şudur; Oluşumunu şekillendiren şartlardan farklılığı ve biricikliği…"

Tanımlamalar labirenti, Iser’in görüşleriyle neredeyse en yüksek doruğa ulaşıyor, çünkü Iser edebiyatı insan davranışlarıyla karşılaştırıyor.

Labirentin çıkışını bulmanın tek yolu da; Atatürk’ün kendine öz açıklamalarıyla yaptığı, hem üstü kapalı hem ayrıntılı, hem genel hem de öznel bir edebiyat yaklaşımı olacak gibi görünüyor…

Son olarak, Mustafa Kemal Atatürk’ün¹⁸ cümleleriyle edebiyat:

"Söz ve manayı, yani insan dimağında yer eden her türlü bilgileri ve insan kudretinin en büyük duygularını, bunları dinleyenleri veya okuyanları çok alakalı kılacak surette söylemek ve yazmak sanatı. Bunun içindir edebiyat, ister nesir halinde olsun, ister nazım şeklinde olsun; tıpkı resim gibi, heykeltıraş gibi, bilhassa musiki gibi güzel sanatlardan sayılagelmektedir.

Beşeriyette en müsbet ilim ve en ince taktik esaslarına dayanan hayatla ve kanla karşılaşmak kendileri için mukadder olan askerlik gibi yüksek bir idealist meslek dahi, içinde bulunduğu içtimai heyette kendini anlatabilmek ve bu büyük insanlık ve kahramanlık yolculuğunu hazırlayabilmek için uyandırıcı, hedeflendirici, yürütücü ve nihayet fedakar ve kahraman yapıcı vasıtayı edebiyatta bulur.

Bu itibarla, her insan ve cemiyeti ve bu cemiyetin hal ve istikbalini koruyan ve koruyacak olan her teşekkül için en esaslı terbiye vasıtalarından biri olduğu kolaylıkla anlaşılır…"

Kaynakça:

¹²AYTAÇ, Gürsel, Genel Edebiyat Bilimi, Papirüs Yayınevi, İstanbul 1999, s. 272, syf. 11

¹⁰AYTAÇ, Gürsel, Edebiyat Yazıları, Multilingual Yayınları, İstanbul 2001, 1. Baskı, syf. 202-210

¹³AYTAÇ, Gürsel, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları, Hece Yayınları: 113, 1. Baskı, Mayıs 2005, Ankara, syf. 15-91-92-108-109

¹⁸BORAK, Sadi, Atatürk ve Edebiyat, Varlık Yayınları, sayı: 1696, Ekim 1972, İstanbul, syf. 71-72

¹¹BRENNER, P. J. , Das Problem der Interpretation. Tubingen 1998, syf. 91

⁹ÇERNİŞEVSKİ, N. G. , Die Aesthetischen Beiehungen der Kunst zur Wirklihkeit, Berlin 1954, syf. 185

⁵EAGLETON, Terry, Edebiyat Kuramı Giriş, (Çeviren: Tuncay Birkan), Sanat ve Kuram Dizisi, Ayrıntı Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2004, syf. 16-27

¹⁶ELBİR, Bilal, Edebiyat Bilgi ve Kuramları, Pegem A Yayıncılık, 1. Baskı, Ekim 2006, Ankara, syf. 212

⁸HEGEL, G. W. F. , Aesthetik, Cilt 2, Berlin u. Weimar 1976, s. 334

¹⁷MACİT, Prof. Dr. , Muhsin ve SOLDAN, Uğur, Edebiyat Bilgi ve Teorileri, Grafiker Yayınları, 1. Baskı, Ankara 2004, syf. 8

¹MORAN, Berna, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim Yayınları, 6. Baskı, İstanbul 2002, syf. 191

⁷OKAY, Orhan, Sanat ve Edebiyat Yazıları, Dergah Yayınları, 1. Baskı, Haziran 1990, İstanbul, syf. 19

³ÖZDEMİR, Emin, Türk ve Dünya Edebiyatı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1. Baskı, Ankara 1980, syf. 2-3

⁶POSPELOV, Gennadiy Wikolayeviç, (Çeviren: Yılmaz Onay, Evrensel Kültür Kitaplığı, Ekinci Matbaası, 17 Kasım 1995, İstanbul, syf. 92-97-100

⁴RECAİ-ZADE Mahmut Ekrem, Talim-i Edebiyat, “Kabl-eş-şürü” , 129961882

¹⁴TEPEBAŞILI, Fatih, Edebiyat Yazıları, Hece Yayınları: 117, 1. Baskı, Eylül 2005, Ankara, syf. 20

¹⁵UYGUR, Nermi, İnsan Açısından Edebiyat, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul 1997, syf. 11-12

²WİTTGENSTEİN, Ludwig, Philosophical İnvestigations, Bölüm 1, Kısım 66-77, Basil Black Oxford, 1953

Bu içerik Feri Peri » Kişisel Blog tarafından hazırlanmıştır...